İcra müdürlüğünün haciz işlemi uygulaması ile birlikte borçlunun malvarlığında bulunan mal ve haklara hukuken el konulur. Böylelikle haczedilen mal ve hakların satışı ile alacaklının alacağına kavuşabilmesi ve icra dosyası masraflarının karşılanabilmesi amaçlanır. Peki borçluya ait olan her şeyin haczi mümkün müdür? Başka bir deyişle borçlunun malvarlığında bulunan her mal ve her hak için alacaklının haciz talep edebilme hakkı var mıdır?
Kanun koyucu, Anayasa'da yer verilen sosyal devlet ilkesini gereğince, borçluya ait olan bazı mal ve hakların haczedilebilmesini tamamen engellemiş iken, bazı mal ve hakların da kısmen haczedilebileceğini öngörmüştür. Bu durum 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nda (İİK) "haczi caiz olmayan mal ve haklar" ve " Kısmen haczi caiz olan şeyler" olarak adlandırılmıştır.
Bazı mal ve hakların haczedilememesinin temel sebepleri; borçlunun ve ailesinin asgari insani yaşam standartlarını koruyabilmesini sağlamak, borçlunun çalışıp tekrar para kazanabilmesini sağlamak ve borçlunun ve ailesinin toplumdan soyutlanmasının engellenmek istenmesidir.
İİK md.82/4 hükmü gereğince icra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin mümkün olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir. Haczedilmemesi gereken bir mal veya hakkın haczedilmesi halinde borçlu, İİK md. md 16 -17 hükümlerine göre icra memuru işlemini şikayet yoluna başvurabilir. Söz konusu şikayet haczin uygulan icra müdürlüğünün bağlı olduğu yer icra mahkemesine yapılır.
HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR:
1) Devlet malları haczedilemez (İİK md.82/1-b.1)
Devlet tüzel kişiliğine karşı dava açılabileceği, icra takibi de başlatılabilir. Ancak İİK md.82/1-b.1 gereğince Devlet malları üzerinde haciz işlemi uygulanamaz. Belediyelerin kamu hizmetine tahsis edilen malları hakkında da haciz işlemi uygulanamaz. Ancak belediyelere ait özel mallar hakkında haciz işlemi uygulanması mümkündür.
2) Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya haczedilemez (İİK md.82/1-b.2)
Borçlunun geçimini sağlamak için yapmakta olduğu işi sermayeye değil de bedeni çalışmaya dayalı bir mesleklerden biri ise söz konusu bu mesleği sürdürebilmesi için lazım olan eşyaların hiçbiri haczedilemez. Örneğin ağaç budama işiyle uğraşarak geçimini sağlayan bir kişinin testeresi haczedilemez. Örneğin tesisat ustası olan bir kişisinin alet çantası haczedilemez. Örneğin bir avukatın bilgisayarı haczedilemez. Söz konusu bu eşyanın kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
3) Borçlu ve borçlu ile aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya haczedilemez (İİK md.82/1-b.3)
Borçlunun kendisi ve onunla aynı evde yaşayan aile bireyleri için gerekli olan eşyalar haczedilemez. Ancak bunun iki tane istisnası bulunmaktadır. Birincisi para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler haczedilebilir. İkincisi ise aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri haczedilebilir. Örneğin borçlunun evinde gerçekleştirilen haciz işlemi sırasında, evde bulunan buzdolabı, koltuk takımı, yemek masası gibi eşyalar haczedilemez. Ancak söz konusu bu eşyalardan iki tane varsa örneğin iki tane buzdolabı varsa bunlardan biri haczedilebilir.
4) Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları, nakil vasıtaları, ziraat aletleri haczedilemez (İİK md.82/1-b.4)
Söz konusu bu eşyanın kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
5) Borçlunun yapmakta olduğu sanat ve mesleği için gerekli olan alet, edevat ve kitapları haczedilemez (İİK md.82/1-b.4)
Söz konusu bu eşyanın kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
6) Arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları haczedilemez (İİK md.82/1-b.4)
Söz konusu bu eşyanın kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
7) Borçlunun ve ailesinin geçimi için gerekli olan borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği yada üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez (İİK md.82/1-b.5)
8) Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları haczedilemez(İİK md.82/1-b.6)
9)Borçlu, bağ bahçe veya meyve sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için gerekli olan bağ, bahçe ve bunun için gerekli olan alet edavat haczedilmez (İİK md.82/1-b.7)
Söz konusu bu eşyanın kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
10) Hayvan yetiştiriciliği yaparak geçimini sağlayan borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için gerekli olan sayıda hayvan ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez (İİK md.82/1-b.7)
11) Türk Borçlar Kanunu md. 607-610 arasında düzenlenen ömür boyunca gelir sözleşmeleri uyarınca elde edilen gelir haczedilemez (İİK md.İİK md.82/1-b.8)
12) Ordu ve zabıta hizmetlerinden malulen emekli olanlara bağlanan emeklilik maaşı ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar haczedilemez (İİK md.82/1-b.9)
13) Ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri haczedilemez (İİK md.82/1-b.9)
14) Bir yardım sandığı veya derneği tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan bağlanan maaşlar haczedilemez (İİK md.82/1-b.10)
15) Vücut veya sıhhat üzerine ilgili zararlar için tazminat olarak zarar görenin kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lâzım gelen paralar haczedilemez (İİK md.82/1-b.11)
16) Borçlunun haline münasip evi haczedilemez (İİK md.82/1-b.12)
Borçlunun haline münasip evi belirlenirken, borçlunun birlikte yaşadığı aile bireyleri de göz önünde bulundurulur. Borçlunun sahip olduğu evin kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır (İİK md.82/3)
17) Öğrenci bursları haczedilemez (İİK md.82/1-b.13)
18) Emekli maaşları (SGK, Bağ-kur ve Emekli Sandığı fark etmeksizin) nafaka borçları dışında, borçlunun yazılı muvafakati olmadıkça haczedilemez (5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu md.93/1)
19) Yalnızca şahsın kendisi tarafından kullanılabilen şahsa bağlı haklar ve manevi tazminatlar haczedilemez.
KISMEN HACZEDİLEBİLEN MAL VE HAKLAR:
İİK md. 83/1 hükmüne göre borçluya ait maaş ve ücretlerin tamamı haczedilemez. Borçlu ve ailesinin geçinmeleri için gerekli olan miktar icra memurunca takdir edilir. Ancak bu miktardan arta kalan kısım haczedilebilir. Haciz olunacak miktar, maaşın dörtte birinden az olamaz (İİK md.83/2). Buna göre icra memuru borçlunun maaş miktarına ve ailesel durumuna baktıktan sonra, borçlunun maaşının dörtte birinden daha fazlasına da haciz koyabilecektir (İşçi aylık ücretleri hariç).
Borçlunun maaşında birden fazla haciz var ise bu hacizler sıraya konulur. Sıra olarak önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez (İİK md.83/2)
4857 sayılı İş Kanunu md. 35 hükmü gereğince işçilerin aylık ücretlerinin dörtte birden fazlası haczedilemez.