Haciz Nedir?
Alacaklının para alacağını karşılamak üzere, borçlunun malvarlığında yer alan mal ve haklara icra müdürlüğünce hukuken el konulması işlemine haciz denir.
Haczin amacı nedir?
Haciz işleminin amacı, borçlunun ödemediği borcunu karşılayacak malvarlığına ileride satılarak paraya çevirmek üzere hukuken el konularak borçlunun ödemediği borcunun alacaklıya ödenmesini sağlamaktır.
Haciz işleminin uygulanabilmesi için gereken şartlar:
Borçlunun malvarlığı üzerinde haciz uygulanabilmesi için iki şartın bir arada bulunması gerekmektedir. Bunlar:
a) Borçlu hakkında başlatılmış olan icra takibinin kesinleşmiş olması gerekmektedir.
(Borçlu ödeme emrine itiraz ettiyse bu itirazın bertaraf edilmiş olması yahut ödeme emrine yasal süresi içerisinde itiraz edilmemiş olması gerekmektedir.)
b) Borçlunun borcunu gönderilen ödeme emrine rağmen ödememiş olması gerekmektedir.
Haciz işlemini kim uygular?
Haciz işlemi uygulama yetkisi, icra takibinin yapıldığı yer icra müdürlüğüne aittir. Ancak icra müdürlüğü haciz işlemini re'sen (kendiliğinden) uygulamaz. İcra müdürlüğünün haciz işlemi yapabilmesi için, alacaklı yahut alacaklı vekilinin bunu talep etmesi gerekmektedir.
Alacaklının talebi üzerine söz konusu haciz icra müdürü yahut icra müdürünün yetkilendireceği icra müdür yardımcısı veya icra memuru tarafından gerçekleştirilir (İİK md.80/1)
Haciz işlemi ne zaman talep edilebilir?
Alacaklı yahut vekili, icra müdürlüğünce borçluya gönderilen ödeme emrindeki sürenin geçmesinden sonra haciz işlemi talep edebilir. Eğer borçlu ödeme emrine süresi içerisinde itiraz etmiş ise söz konusu bu itiraz bertaraf edildikten sonra haciz işlemi talep edilebilir(İİK md.78/1)
Borçlunun malvarlığına haciz uygulanması ne zamana kadar talep edilebilir?
Alacaklı yahut vekili, ödeme emrinin borçluya tebliğ edildiği tarihten itibaren bir sene içerisinde haciz isteyebilir. Bu süreden sonra haciz talep etme hakkı düşer. Borçlunun itiraz etmesi ve itirazın bertaraf edilmesi için dava açılması halinde bu süre işlemez (İİK md.78/2).
Alacaklının bir sene içerisinde haciz talep etmemesi halinde ne olur?
Alacaklı yahut vekili, ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir sene içerisinde borçlunun malvarlığı üzerinde haciz işlemi uygulanmasını talep etmez ise dosya işlemden kaldırılır (İİK md.78/4).
Dosyanın tekrar işleme alınması ve haciz talep edilebilmesi için, alacaklının dosyanın yenilenmesini talep etmesi ve yenileme talebinin borçluya tebliğ edilmesi gerekmektedir. Yenileme talebinin yerine getirilebilmesi için, yenileme harcının alacaklı tarafından ödenmesi gerekir. Alacaklı tarafından ödenen bu harç borçluya yansıtılmaz (İİK md.78/5)
Haciz işleminin masraflarını kim karşılar?
Borçlunun malvarlığı üzerinde uygulanan her haciz işlemi belli bir masraf yapılmasını gerek-tirmektedir. Söz konusu haciz işlemi masrafları alacaklı tarafından, daha sonra borçludan icra masrafları kalemi adı altında tahsil edilmek üzere, icra müdürlüğüne ödenir. Haciz işlemi masrafları ödenmediği takdirde, alacaklı talep etmiş olsa dahi icra müdürlüğü söz konusu talebin gereğini yerine getirmeyecektir.
Borçlu hakkında uygulanan her haciz, borçlunun borcunun daha da artmasına sebebiyet vereceğinden borçluların hacze gerek kalmadan borçlarını ödemeleri menfaatlerine daha uygun olacaktır.
Haczedilecek mallar icra müdürlüğünün yetki alanı dışında ise haciz nasıl gerçekleştirilir?
Haczedilecek mallar, yetkili icra müdürlüğünün bulunduğu yerden farklı bir yer-de ise haciz işlemi o yer icra müdürlüğü tarafından gerçekleştirilir. Bunun için icra takibinin yapıldığı yer icra müdürlüğü haciz işleminin gerçekleştirileceği yer icra müdürlüğünü istinabe eder. Uygulamada buna haciz talimatı yazısı denir. Haciz talimatı yazısı olmaksızın, haczedilecek malların bulunduğu yer icra müdürlüğü söz konusu haciz işlemini gerçekleştirmez. Resmî sicile kayıtlı malların haczi, takibin yapıldığı yer icra müdürlüğü tarafından, kaydına işletilmek suretiyle doğrudan da yapılabilir (İİK md. 79/2). Maaş ve ücret hacizleri ise İİK md. 355 gereğince doğrudan icra takibinin yapıldığı yer icra müdürlüğünce işverene gönderilecek maaş haczi yazısı ile gerçekleştirilir.
Örneğin borçlu adına kayıtlı olan taşınmaz mallar (arsa, tarla, konut, dükkan vb.) icra takibinin yapıldığı yerden farklı bir yerde olsa dahi, icra müdürlüğü söz konusu taşınmazların kayıtlı olduğu tapu siciline haciz kaydı işlenmesini yönünde yazı göndererek haczin gerçekleştirilmesini sağlar. Resmi sicile kayıtlı olan araçlar için de haciz bu şekilde gerçekleştirilir.
Örneğin icra takibinin yapıldığı yer dışında bulunan borçluya ait ev yahut iş yerindeki menkul malların haczi ancak istinabe yani haciz talimatı yazısı ile mümkün olur.
Borçlu, malvarlığı üzerinde haciz işlemi uygulanmasına engel olabilir mi?
Borçlu, malvarlığı üzerinde haciz işlemi yapılmasını engelleyebilmesinin tek yolu borcunu ödemesidir. Borçlu, borcun ödenmesi dışında malvarlığına haciz konulmasına engel olamaz.
Haciz işlemi sırasında borçlunun haciz mahallinde bulunması gerekir mi?
Borçlu haciz sırasında malın bulunduğu yerde bulunmaz ve hemen bulundurulması mümkün olmaz ise haciz işlemi borçlunun yokluğunda yapılır(İİK md.80/2). Haczin ne zaman yapılacağının borçluya bildirilmesi gerekmemektedir.
Haciz işlemine yapılmasına direnen borçluya karşı icra memurunu ne yapabilir?
İİK md.80/3 hükmüne göre borçlu haciz mahallinde bulunuyorsa talep halinde kilitli yer ve dolapları açmaya mecburdur. Borçlunun bu mecburiyeti yerine getirmemesi halinde söz konusu yerler icra memurunun emri ile zorla açtırılır. Zorla açma işlemi borçludan ilgili yer ve dolapların anahtarını alıp açmak şeklinde gerçekleşebileceği gibi çilingir çağrılıp söz konusu yerlerin açtırılması da sağlanabilir.
İİK md.80/4 hükmüne göre; icra memuru, borçlunun üzerinde para, kıymetli evrak, altın, gümüş veya diğer kıymetli şeyleri sakladığını anlar ve borçlu bunları vermekten kaçınırsa, borçlunun şahsına karşı kuvvet kullanabilme yetkisine sahiptir. İcra memurunun emri üzerine borçlu, cebindeki, cüzdanındaki ve çantasındaki para ve kıymetli eşyayı icra memuruna teslim etmek zorundadır. Aksi halde icra memuru borçluya karşı zor kullanılma yetkisine sahiptir.
İİK md.81 hükmüne göre, icra memurunun yazılı emri üzerine kolluk kuvvetleri haciz sırasında icra memuruna yardım etmek ve emirlerini yerine getirmekle yükümlüdür.